Biofeedback w sporcie – korzyści terapii i przeciwwskazania

Biofeedback ma swoje zastosowanie w sporcie już od wielu lat. Z metod biofeedbacku korzystają zawodnicy różnych dyscyplin sportowych. Nic w tym dziwnego, biofeedback to cudowne narzędzie do pracy nad mentalnością sportowca, zdolnościami psychofizycznymi oraz autonomicznym układem nerwowym. Okazuje się, że to nie mięśnie gwarantują sukcesy sportowe, a właśnie powyższe składowe!

Spis treści:

1. Biofeedback – na czym polega?
2. Biofeedback w sporcie – metody
3. Biofeedback w sporcie - kiedy używać narzędzia biofeedback
4. Biofeedback w sporcie – korzyści
5. Biofeedback w sporcie – czy są jakieś przeciwwskazania i skutki uboczne?

Biofeedback to najskuteczniejszy sposób na wzmacnianie pracy mentalnej oraz zwiększanie możliwości fizycznych. U sportowca silne ciało to nie wszystko – to psychika nim steruje i decyduje o tym, na co dany zawodnik może sobie pozwolić.

Możesz więcej niż podpowiada ci umysł - to powiedzenie okazuje się nie być jedynie pustym i wyświechtanym stwierdzeniem, a naukowo udowodnionym faktem. Ciało zrobi to, co powie mu głowa – w każdym aspekcie życia. Dlatego tak ważne jest, aby wspierać psychikę za pomocą takich narzędzi, jakie proponuje biofeedback w sporcie.

Nie ma żadnych istotnych przeciwwskazań do korzystania z biofeedbacku, co więcej, nie ma on też skutków ubocznych – jest całkowicie bezpieczny i dostępny dla każdego. Wystarczy wybrać jedynie odpowiednią dla siebie metodę biofeedbacku i ruszać na terapię.

Biofeedback – na czym polega?

Biofeedback to innymi słowy biologiczne sprzężenie zwrotne. Jego mechanizm opiera się na informacji zwrotnej dostarczanej człowiekowi, która informuje o zmianach jego stanu fizjologicznego. Zmiany te monitorowane są dzięki profesjonalnym urządzeniom przeznaczonym do nadwania reakcji biofeedbacku w sporcie. Co ciekawe, metoda ta wykorzystywana jest także w medycynie, psychologii czy biznesie.

Dzięki informacji zwrotnej („feedbacku”) o zmianach stanu fizjologicznego (stąd przedrostek „bio”), pacjent może świadomie modyfikować funkcje, które nie są kontrolowane przez świadomość, a podświadomość, np. fale mózgowe, napięcie mięśni, opór elektryczny skóry.

Informacje przekazywane są w dwóch formach: wizualnej i akustycznej.

• Forma wizualna polega na obserwowaniu na ekranie monitora danych obrazów i maksymalnej koncentracji podczas tego zadania. Przykładowo: możemy mieć do czynienia z obserwowaniem lotu samolotu, który zaczyna spadać, kiedy tracimy uwagę lub musimy sterować swoimi emocjami, które są odzwierciedleniem lotu samolotu.
• Forma akustyczna polega na słuchaniu dźwięków, które mają jakiś ładunek emocjonalny. Na przykład: nieprzyjemnego dźwięku przy porażce i przyjemnego podczas wygranej.

Nasz mózg stale emituje cztery rodzaje fal: alfa, beta, theta i delta. W zależności od naszego stanu psychofizycznego, przeważa dany typ fal. Najkorzystniejszymi falami dla mózgu są fale alfa – wtedy jesteśmy najbardziej twórczy i skoncentrowani. Takie fale wytwarzają się np. dzięki słuchaniu muzyki, którą lubimy albo dzięki tańczeniu.

Czytaj też: Elektroencefalografia (EEG) - na czym polega?

Biofeedback działa w taki sposób, że za pomocą podłączonych do ciała elektrod, wykrywa daną falę, która wytwarza się w odpowiedzi na podany bodziec. Czym wykonuje się taki trening? Nie siłą mięśni, a myślą, oddechem, wyobraźnią i umiejętnością napinania i rozluźniania poszczególnych partii mięśni, czyli wszystkim tym, czym steruje autonomiczny układ nerwowy.

Okazuje się, że dla mózgu nie ma znaczenie, czy naprawdę wykonujemy skok na bungee czy jedynie mocno o nim myślimy, wizualizujemy go sobie i wyobrażamy – bez względu na to, czy coś robimy, czy myślimy, że coś robimy, w mózgu zachodzą te same reakcje!

Biofeedback w sporcie – metody

• Biofeedback EMG (ElektroMioGrafia) – polega na wychwytywaniu przez urządzenie sygnałów elektrycznych z mięśni, które wskazują na zbyt duże napięcie mięśniowe i stres. Napięcie mierzone jest mikrowoltach. Mięśnie, które się bada to zazwyczaj mięśnie ramienia i czaszki. Wynik testów zawsze pokazywany jest w zrozumiały dla pacjenta sposób, np. włącza się sygnał dźwiękowy, kiedy dany mięsień się napina.

• Biofeedback EEG (neurofeedback) – korzysta ze specyfiki mózgu, w ramach której nasz mózg wytwarza różne zakresy fal elektromagnetycznych, które są charakterystyczne dla różnych rodzajów aktywności. Dla przykładu: fale alfa wytwarzane są w stanie relaksu, środkowe pasmo fal beta w stanie wytężonego wysiłku umysłowego, fale delta w stanie głębokiego snu itd. Urządzenie EEG składa się ze wzmacniacza fal, który poparty jest odpowiednim oprogramowaniem. Elektrody podłącza się do skóry czaszki i uszu – zbierają one dane o pojawianiu się fal, a oprogramowanie przekształca te informacje w zrozumiały dla pacjenta obraz. Zadaniem pacjenta jest sterowanie aktywnością własnego mózgu, aby na przykład samolot, którego lot ogląda na ekranie, nie spadł. Neurofeedback poprawia koncentrację, pamięć, leczy nerwicę, redukuje stres i poprawia kreatywność – dlatego tak często wykorzystywany jest w psychologii sportu.

• Biofeedback HEG (Hemo-encephalo-graphy) – to bioofeddback, który mierzy temperaturę głowy, dzięki termometrowi na podczerwień umieszczonemu na głowie pacjenta. HEG wykorzystuje także zmiany w podczerwieni generowanej przez przepływającą w mózgu krew. Na przykład, intensywny czerwony kolor oznacza większe natlenienie krwi.

• Biofeedback GSR (reakcja skórno-galwaniczna) lub EDR (Electro Dermal Response) – mierzy elektryczne przewodzenie skóry, które zmienia się w zależności od pobudzania współczulnego układu nerwowego. Elektrody urządzenia montuje się na opuszkach palców. Ten rodzaj biofeedbacku wykrywa powiązania między stanem somatycznym i psychicznym człowieka (stąd jego zastosowanie w wykrywaczach kłamstw). Co więcej, wykres GSR ma największy zasięg i jest najbardziej czułym pomiarem ze wszystkich rodzajów biofeedbacku. Ma swoje zastosowanie także w medycynie, gdzie leczy nadciśnienie, astmę i nadmierne pocenie. Poprawia także koncentrację oraz panowanie nad emocjami i umiejętność relaksacji.

• Biofeedback HRV – polega na analizie zmienności rytmu serca – wykrywa między innymi arytmię.

• Biofeedback oddechowy – w tym rodzaju biofeedbacku wyniki pokazywane są za pomocą krzywej audiowizualnej. Sprzęt składa się z czujnika rytmu i długości wydechów. Ma zastosowanie u pacjentów z padaczką i chorobami układu oddechowego oraz układu krążenia.

• Biofeedback temperaturowy – jak się okazuje, temperatura ciała człowieka zależy nie tylko od czynników zewnętrznych, ale także od stanu psychicznego człowieka. Biofeedback temperaturowy bada te zależności. Wbudowany czujnik temperatury, tj. termistor, jest zakładany na opuszkę palca. Celem treningu jest osiągnięcie wyższej temperatury niż aktualnie występująca u danego pacjenta. Ten rodzaj biofeedbacku stosuje się do treningu relaksu oraz w medycynie – leczy niedokrwienie kończyn, choroby reumatyczne oraz astmę.

• Biofeedback RSA – metoda ta została wynaleziona w Rosji w latach 80-tych przez fizjologa Aleksandra Smetankina. Pozwala sprawdzić lub skorygować stan zaburzonych funkcji wegetatywnych. Trening odbywa się za pomocą głowicy, która rejestruje elektryczną aktywność serca, czyli EKG. Dzieje się to przy pomocy elektrod przymocowanych do skóry klatki piersiowej oraz specjalnego programu. Poprzez sprzęt do komputera dociera informacja EKG, a program wyodrębnia rytm serca (HR) i w czasie rzeczywistym odzwierciedla na komputerze wyniki w postaci multimedialnej. RSA jest stosowany w terapii dzieci z ADHD oraz do zwiększenia uwagi, kreatywności, pamięci, odporności na stres, zahamowania lęków, zwiększenia pewności siebie, zmniejszenia agresji, rehabilitacji widzenia, zaburzeń psychoemocjonalnych. Stosuje się go także w profilaktyce chorób układu oddechowego, sercowego oraz naczyniowego, a także w przygotowaniu kobiet do porodu, leczeniu nadciśnienia, migren, astmy oraz zaburzeń wegetatywnych.

• Biofeedback SCP – to wolne potencjały korowe, które rozpoznają zmiany polaryzacji kory mózgowej rejestrowane na powierzchni czaszki jako wolne potencjały. Urządzenie wykazuje stopień polaryzacji neuronów. Negatywna polaryzacji oznacza większą aktywność neuronów w rejestrowanym przez urządzenie obszarze mózgu. Trening SCP odbywa się poniżej częstotliwości 1-2 Hz.

Biofeedback w sporcie - kiedy używać narzędzia biofeedback

Narzędzi biofeedbacku powinniśmy używać wtedy, kiedy chcemy poprawić swoje wyniki sportowe oraz poprawić procesy mózgowe. Zarówno sprawne mięśnie, jak i sprawnie działający mózg wspierają nasze osiągnięcia w sporcie, a metoda ta doskonale wpływają na układ nerwowy, który tym wszystkim steruje.

Lecz to nie wszystko. Z treningu biofeedbacku z powodzeniem mogą korzystać także wszyscy ci, których praca wymaga skupienia oraz koncentracji – biofeedback wpływa korzystnie na procesy myślowe i usprawnia pracę mózgu w wielu aspektach.

Biofeedback to narzędzie, które może pomóc sportowcom, których dotknął syndrom stresu pourazowego i w wyniku silnego bodźca nie są zdolni do uprawiania sportu czy podejmowania się wysiłku fizycznego.

Biofeedback sprawdzi się także u osób z urazami i kontuzjami, ponieważ może wspomóc pracę układu nerwowego i naprawić to, czego standardowa fizjoterapia czy trening leczniczy nie będzie w stanie usprawnić. I w końcu – biofeedback w sporcie jest także dla osób całkowicie zdrowych, które chcą poprawić swoje wyniki sportowe i osiągnięcia także w sferze prywatnej czy zawodowej.

Czytaj także: 5 sposobów na zwiększenie motywacji do ćwiczeń

Biofeedback w sporcie – korzyści

Korzyści z biofeedbacku jest mnóstwo. Jeśli chodzi o korzyści stricte sportowe możemy wymienić takie aspekty jak:

• poprawa zdolności motorycznych,
• przyspieszony czas reakcji,
• lepsza wydolność fizyczna,
• większa pewność siebie i wiara we własne możliwości.

Wszystko to z kolei przekłada się na efektywniejsze osiągnięcia sportowe. Dzięki narzędziom biofeedbacku sportowiec może także rozstrzygnąć wewnętrzne konflikty oraz dowiedzieć się więcej o przyczynach i skutkach reakcji na bodźce płynące z zewnątrz.

Innymi słowy, zawodnik, który podczas przegranej zawsze widzi winę innych, może mieć problem z wzięciem na siebie odpowiedzialności za swoje czyny, a to z kolei powoduje, że mniej się przykłada, ponieważ gdzieś głęboko w sobie chowa przekonanie, że to nie od niego zależą jego osiągnięcia życiowe.

Biofeedback buduje między innymi pięć ważnych filarów sportowca:

1. Kontrolę stresu
2. Koncentrację uwagi
3. Odpowiednie nastawienie
4. Pewność siebie
5. Samoświadomość

Bez tych składowych trudno o dobre wyniki w sporcie. Nawet jeśli nasze ciało jest doskonale zbudowane, nie osiągniemy oczekiwanych efektów.

Biofeedback w sporcie – czy są jakieś przeciwwskazania i skutki uboczne?

Biofeedback należy do metod biologicznych, z tego względu nie posiada żadnych widocznych skutków ubocznych i przeciwwskazań. Jest całkowicie bezpieczny i nie wpływa negatywnie na nasze zdrowie psychiczne czy fizyczne. Oczywiście, ludzie są różni – dlatego każdy, kto decyduje się na skorzystanie z metod biofeedbacku powinien bacznie obserwować swoje postępy i reakcje.

O autorze

Małgorzata Kośla

Jest wykwalifikowaną instruktorką fitness i certyfikowaną trenerką personalną. Od dziecka jej największą pasją był sport – grała w piłkę nożną i koszykówkę. Później przyszła nowa miłość – taniec, a szczególnie dancehall. Siódme poty lubi wylewać na siłowni, a relaksuje się na sesjach jogi i medytacji. Nieustająco poszerza swoją wiedzę na temat treningów i zdrowego stylu życia. A co poza sportem? Prowadzi sklep z kosmetykami naturalnymi i zdrową żywnością, pisze autorskiego bloga (stylzyciadowolny.pl) oraz zajmuje się copywritingiem.

Czytaj więcej artykułów tej autorki

Małgorzata Kośla, wykwalifikowana instruktorka fitness i certyfikowana trenerka personalna.